Yazı tura atacağız. Yazı gelirse bize 50₺ ödeyeceksiniz. Tura gelirse, bu bahse girmeye değmesi için ne kadar kazanmak isterdiniz? Eğer aklınızdaki rakam 50₺’den fazlaysa—ve böyle olduğuna eminiz—kayıptan kaçınma davranışını iş üstünde yakalamış oluruz. Bu psikoloji kavramına göre bir şeyi kaybetmenin verdiği acı, o şeyi kazanmanın verdiği mutluluktan daha büyük.
Bu konsept, efsanevi psikologlar Amos Tversky ve Daniel Kahneman tarafından 90’larda ortaya atıldı. Yukarıda verdiğimiz yazı tura senaryosu Kahneman’ın üniversitede verdiği derslerde kullandığı gerçek bir deney. Peki, sizce öğrenciler 50₺ ile bahse girmeye değmesi için ne kadar kazanmak istiyorlar? Kahneman’ın The New York Times’a verdiği röportaja göre, “İnsanlar bu bahsin kabul edilebilir olması için 100₺’den daha fazlasını istiyorlar. Ve şimdi bu deneyin aynısını yöneticiler veya zenginlerle yapıyorum ve yazı tura atışında yazı gelirse 50.000₺ kaybetme ihtimali hakkında ne düşündüklerini soruyorum. Ve bu bahse girmeden önce karşılık olarak 100.000₺ istediklerini söylüyorlar.”
Bu durum birçok diğer koşulda da aynı şekilde gelişiyor. Bir şeyi 50₺’ye satın alma ihtimaliniz o şeyi 50₺’ye satma ihtimalinizden daha yüksektir. Bir eli kaybettikten sonra poker masasından kalkma ihtimaliniz bir eli kazandıktan sonra kalkma ihtimalinizden daha düşüktür. Kişisel haklarınız tehlikede olduğu zaman politikaya dahil olma ihtimaliniz size bazı haklar verecek bir kanun oylaması yapılacağı zaman politikaya dahil olma ihtimalinizden daha yüksektir — ABD kongresinde oylandığı zaman çok da popüler olmayan ama yeni yönetim ile birlikte bu yasanın kaldırılması gündeme geldiğinde büyük yankı uyandıran Uygun Bakım Yasası bu önermenin ABD’de güzel bir örneğini oluşturuyor. Kayıptan kaçınma, insanların neden kariyerlerinde ilerlemelerine hiçbir etkisi olmayacak işler yapmaya devam ettiklerini dahi açıklıyor. Düzenli bir maaşı kaybetme korkusu, gerçekten seveceğin bir iş bulmanın potansiyel mutluluğundan daha büyük.
“Kayıptan kaçınma mantıksız mı?” Tversky ve Kahneman konuyla ilgili çalışmalarında bu soruyu soruyor. Sorunun cevabı ise: teknik olarak mantıksız değil. Çalışmalarında belirttikleri üzere, o sonuçlar hakkında ne düşündüğümüze bağlı olarak sonuçlara değer atıyoruz. Evrimimiz sonucunda acı, mutluluktan daha önemli bir mesele haline geldi, çünkü acıdan kaçınmak insanın hayatta kalmasını ve üremesini sağlayacak şeydir.
Dolayısıyla, kazanım sağlamaktan ziyade kayıptan kaçınmak mantıklı bir davranıştır. Ama bu söylediğimiz, bu davranışın her zaman akıllıca olduğu anlamına gelmiyor. Eğer elinizdekini kaybetmekten korkmuyor olsaydınız ne yapardınız? Bir karar vermeniz gerektiği zaman korkunuz kayıptan kaçınma davranışından etkilenebilir, New York Times’tan Carl Richards Gece Aşırı Test adını verdiği şeyi yapmamızı öneriyor. Bu test para ve yatırım konularını ilgilendiriyor ama muhtemelen bunu her şey için kullanabilirsiniz. Kaybederseniz kötü olmayacağını bilseniz de kaybetmekten korktuğunuz bir şey alın—hiçbir zaman kullanmadığınız kamp malzemeleri, sizi bir adım öteye götürmeyen işiniz, sizi mutlu etmeyen bir arkadaşlık, vb. Yatağınıza yattığınızı ve sabah olduğunda birisinin bundan kurtulduğunu hayal edin (kamp malzemelerini satmış, size başka bir iş bulmuş, arkadaşlığınızı bitirmiş). Sabah olduğunda kaybettiğiniz şeyi geri almayı ya da bu yeni durum ile devam etmeyi tercih edebilirsiniz. Ne yapacaksınız? Bu yeni durum ile devam ederseniz işte cevap budur: sizi alıkoyan şeyleri kaybedin ve hayatınıza devam edin.
Kaynak: https://curiosity.com/
Localized by Oytun Buyrukcu
English to Turkish Translator & Proofreader, Localization Expert
