Bir Odaya Girdikten Sonra Orada Ne Yapacağımızı Neden Unuturuz?
Psikologlar, bir kapı eşiğinden geçmek ve yeni bir odaya girmenin beyinde bir ‘zihinsel tıkanma’ yarattığını ve açık kapılardan geçmenin, bellekte yeni bir bölümün oluşturulması amacıyla belleği sıfırladığını düşünüyor. Bu duruma genellikle kapı etkisi ya da kapı eşiği etkisi adı veriliyor.
Televizyonun karşısında oturduğunuzu ve en sevdiğiniz programın tekrarını izlediğinizi düşünün. Reklam girer ve kanalı değiştirmek istersiniz ama TV kumandasının nerede olduğunu bir türlü bulamazsınız. Diğer odadaki arkadaşınıza seslenerek kumandanın nerede olduğunu sorarsınız ve size mutfakta buzdolabının üzerinde olduğunu söyler.
Tembel bir şekilde mutfağa gidersiniz, ama birden telefonunuza bir bildirim gelir. Telefonu açarsınız ve mutfağa girerken aldığınız bu bildirime bakarsınız. Telefonla işiniz bittikten sonra etrafa bakar ve mutfakta olduğunuzu fark edersiniz, peki ama neden? Bunu bir türlü çıkaramazsınız!
Kendinize “Neden buraya geldim?” diye sorarsınız. “Burada ne yapacaktım?” Sizi mutfağa getiren şeyi hatırlamaya çalıştıktan sonra vazgeçer ve hiçbir şey başarmadan, yani mutfaktan TV kumandasını almadan oturma odasına geri dönersiniz.
İşte bazen bir odaya girer girmez orada ne yapacağımızı unutmamızın klasik bir örneği. Bunu yaşayan tek kişinin siz olduğunuzu düşünüyorsanız, size yalnız olmadığınızı söylememe izin verin. Bu, harika bir hafızaya sahip kişilerin de başına gelebilir; aslında herkesin başına gelir!
Kapı Eşiği Etkisi
Bir odaya girip orada ne işimiz olduğu hakkında hiçbir fikrimizin olmaması sık sık yaşadığımız bir durumdur. Psikologlar bu fenomene kapı etkisi ya da kapı eşiği etkisi adını veriyorlar.
Beyin üzerine çalışmaların yapıldığı ilk yıllarda bilim insanları, insan hafızasının tıpkı bir dolap gibi olduğunu, içine hayatımızdan deneyimleri koyabileceğimiz çok sayıda bölmeye sahip olduğunu düşünmüştü. Bu deneyimler sonsuza dek orada kalırdı ve bunlara göz atmak istediğimiz zaman yapmamız gereken tek şey o bölmeye gitmek ve anı kutusunu almak olurdu.
İnsan belleğinin oluşmasının bu tanımı kulağa makul gelse de aslında bu doğru değildir. Beynimiz çok daha sofistike ve karmaşık bir organdır ve kısa süre önce gerçekleştirilen çalışmaların da gösterdiği üzere, kişinin yaşamı boyunca değişme yeteneğine sahiptir.
İnsan anıları, açık ve doğrusal anlatımlar olmaktan ziyade süreksizdir, bu da anıların parçalara ayrıldığı ve büyük ölçüde onları oluşturan kişiye bağlı oldukları anlamına gelir. Örneğin, belirli bir olayı hatırlama şekliniz muhtemelen o olayı hatırlayan başka bir kişiden farklı olacaktır.
Kapı Eşiği Etkisi üzerine ilginç bir araştırma
Notre Dame Üniversitesi’nden Gabriel Radvansky ve diğerleri tarafından gerçekleştirilen bir dizi çalışmada, oda değiştirmenin ve kapı eşiklerinden geçmenin gerçekten de bir şeyleri unutmamıza neden olduğunu gözlemlendi.
Gerçekleştirilen ilk çalışmada araştırmacılar bir düzine katılımcıdan, bir televizyon ekranında görüntülenen sanal gerçeklik ortamında bilgisayar tuşlarını kullanarak gezinmeleri istendi. Bu ortamda toplamda 55 oda bulunuyordu, bunların bazılar büyük ve bazıları da küçüktü. Büyük odalarda 2 masa (her iki uçta) bulunurken küçüklerde sadece bir masa vardı.
Her masanın üzerinde, katılımcının alması üzerine masada artık görülemeyen bir nesne bulunuyordu. Katılımcıların görevi, bir nesneyi almak ve onu başka bir masaya götürmek, burada onu bırakarak yenisini almaktı.
Katılımcıların açık bir kapı eşiğinden her geçişlerinde, aynı mesafeyi aynı oda içerisinde kat etmelerine (yani kapı eşiğinden geçmemelerine) kıyasla hafıza performanslarının düştüğü gözlemlendi.
Çalışmanın ikinci aşamasında araştırmacılar kapı eşiği etkisini gerçek odalar kullanarak test ettiler ve katılımcılardan gerçek dünya ortamında gezinmelerini istediler. İlginç bir şekilde aynı gözlemler yapıldı ve insanlar bir kapıdan geçtikleri zaman bir önceki nesneyi hatırlamakta zorlandılar.
Kapı Eşiği Etkisinin ardındaki neden nedir?
Günümüzde bu fenomenin ardındaki nedenlerin somut bir açıklaması bulunmuyor, ama psikologlar bir kapı eşiğinden geçerek farklı bir odaya girmenin beyinde bir zihinsel tıkanma yarattığını düşünüyorlar. Bu hipotez ise, kapı eşiklerinden geçen insanların hafızalarından bir ‘bölünme’ yaşadıklarını ortaya koyan çalışma ile destekleniyor.
Bununla birlikte, açık kapılardan geçmenin yeni bir hafıza bölümü oluşturulması için yer açmak amacıyla hafızayı sıfırladığı düşünülüyor. Bilimsel terimler kullanmak gerekirse, bir odadan diğerine geçerken yaşanan bu kısa deneyime lokasyon güncelleme etkisi adı veriliyor.
İyi haber ise, farklı odalara girdikten sonra bu gibi unutkanlık vakaları yaşamanın hafızanız, zekanız ya da bilişsel becerileriniz ile hiçbir ilgisi olmamasıdır. Yani, bir odaya girer ve bir anda neden orada olduğunuzu unutursanız, Alzheimer hastalığının pençesine düştüğünüzü düşünmeye başlamanıza gerek yok!
Kaynak: https://www.scienceabc.com/
Localized by Oytun Buyrukcu
English to Turkish Translator & Proofreader, Localization Expert
